TARİXİMİZ
تورك تاريخي
بلوگا گؤره


بو بلوگدا تاريخدن و تاريخله ايلگيلي اولان قونولاردا دانيشيلاجاق.

بلوگون مودورو : محمد رضا خيري فام

نوروز بايرامينين تاريخسل كؤكلري

محمدرضا خيري فام

     نوروز بايرامي بير سيرا اولوسلارين ان بؤيوك بايراملارينداندير. بو بايرام آلتاي دان بالكانا دك يئرله شن ائل و اولوسلارين آراسيندا گؤرونور. سؤيله ديييميز جوغرافيادا چوخونلوقدا اولان توركلر، هر ايل نوروز بايراميني چئشيدلي آما اوخشار تؤرنلرله كئچيريرلر. حتي 1200 ايل اؤنجه دن باشقا توركلردن آيري دوشوب ايليشگي لري كسيلن ياقوت يا ساها ( ساكا ) لاردا دا نوروز گلنكلري گؤرونور. بو بايرام بوتون توركلرله ياناشي آسيانين نئچه- نئچه بؤلگه و اؤلكه سينده چئشيدلي اولوسلاردا گؤرونور.

     نوروز بايرامينين كؤكو و باشلانيشي حاقيندا آراشديريجي لار، تاريخچيلر، يازارلار و باشقالاري بير سيرا بلگه لره داياناراق چئشيدلي گؤروشلري ايره لي سورورلر.

     بعضي لرين استناد ائتدييي بير بويا (افسانه يه) گؤره آذربايجان دا جمشيدين اوخو اوو اوولاياركن بير داشا دييب، اوندان تؤرنن قيغيلجيملار چئوره ده كي اوتلاري يانديرير. بونو گؤرنلر ديز چؤكوب، اودا تاپينيب، او گونو نوروز آدلانديريرلار. بويدا جمشيد زاماني آذربايجاندا اودون تصادوفي كشفيندن سؤز گئدير. آنجاق بيلديييميز كيمي يوز مينلر ايل اؤنجه دن اينسان اوغلو (بشر) اودو تاپميش دير. بو گون ايشغالچي ائرمني لرين تاپداغيندا اولان آزيخ ماغاراسيندان تاپيلان كول و اوجاق يئرلري آذربايجاندا ان آزيندان 700000 ايل اؤنجه دن اودون يانديريليب قورونماسيني گؤسترير. بونلار جمشيدين آذربايجانا گلدييي گونو نوروزلا ايلگيلنديريب، نوروزون يئني گون آنلاميندا اولدوغونو سؤيله ييرلر. آنجاق بئله اولسايدي نوروز يوخ، روز نو اولمالي ايدي. چون كو، بيلديييميز كيمي فارسجادا نئجه ليك (صفت) آددان سونرا گلير. اما حتا اونلارين دئدييي دوغرو اولسا دا بئله، بو هئچ نه يي ثبوت ائده بيلمز. اؤرنه يين قاشيق سؤزو توركجه دير. آنجاق بو او دئمك دئييل قاشيغي توركلر كشف ائديب، قاشق سوزونو قوللانان فارسلار يا همين سوزون دييشيلميش فورماسيني كچك كيمي قوللانان كوردلر تاريخ سوره سينده قاشيق يئرينه اللريني قوللانميشلار. فردوسي، شاهنامه سينده شعر ديلي ايله سؤيله دييي جمشيد ماجراسي دا باشقالارينا تاي يالنيزجا بير بويدور. چون كو، بعضي لرين دوشوندويونون تام ترسينه شاهنامه تاريخ كيتابي دئييل. فارس قايناقلاريندا نوروزا گؤره ايسلامدان اؤنجه يه عاييد اولان هئچ بير ايز يا ماتريال يوخدور. سؤيله نيلن قايناقلارين ان اسكيسي ميلادي 9- جو يوز ايلده يازيليبدير.

     چوخلو چاغداش بيلگينلر باهار بايرامي ياخود نوروز بايرامينين توركلره عاييد اولدوغونو دوشونورلر. اؤرنه يين رحمتليك پروفسسور زهتابي يه گؤره بو بايرام 3000- 2500 ايل بوندان قاباق بو گونكو آذربايجان و اونون همدان بؤلگه سينده ياشايان اكلملي (التصاقي) ديللي قوتي و لولوبي و توركوستاندان (اورتا آسيادان) گلن باشقا ائللر و كوتله لرين آراجليغي ايله يارانميش دير.

     بويوك تورك بيلگيني ابوريحان بيروني ايسلامدان اؤنجه توركلرده بئله بير بايرامين اولدوغوندان دانيشير. دونيانين بيرينجي توركولوگو ماحمود كاشغارلي نين « ديوان لغات الترك » كيتابيندا دا بو بايرامدان سوز گئدير.

     بعضي لري نوروز بايرامينين همن ارگنه *** بايرامي اولدوغونو دوشونورلر. 400 ايل ارگنه *** دا ياشاديقدان سونرا اورادا سيغمايان توركلر بير قوردون يارديمي ايله ديشاري چيخيرلار. سونرالار گؤيتورك دؤولتيني قوران بو توركلر او گونو، يعني باهارين و قوچ آيينين ايلك گونونو قورتولوش گونو آدلانديريب، بايرام كيمي يعني بويوك گون كيمي ديرلنديريرلر. دئديكلره گؤره هله آنادولودا 50-40 ايل اؤنجه يه دك ياز بايرامي ارگنه *** آدي ايله چوخ گوزل و طنطنه لي تؤرنلرله كئچيريليرميش.

     آما چين قايناقلارينين يازديغينا گؤره گؤيتوركلردن اؤنجه بؤيوك بير خاقانليق (ايمپراتورلوق) قوران هونلاردا دا بو بايرام اولموشدور. ائرادان اؤنجه 3-جو يوز ايلده مئته خانين دؤنمينده بئله بير گونده هونلارين يئمك گوتوروب ائودن ديشاري چيخيب، شنليك ائتديكلريني بو قايناقلاردان اؤيرنيريك. دوغو هون دؤولتينده 3 بؤيوك بايرام وارايميش: 1) يئني ايل بايرامي 2) يازبايرامي 3) گوز بايرامي.

     هون و باشقا توركلرده اولان ياز تؤرنلري اويغورلارا كئچيب، گونوموزه دك ده قورونوبدور. سلجوقلار دؤنمينده ده بو بايرام اولور. مليك شاه سلجوقي نين سلطنتي زاماني خاقانين بويوروغو ايله بيلگينلر توپلاشيب جلالي يا ملكشاهي آدلي ايل ساياري دوزنله ييرلر. او زاماندان چئشيدلي زامانلاردا كئچيريلن نوروز بايرامي باهارين بيرينجي گونو اولوب ايلين باشلانيشي دا ائله همين گون اولور.

     باشقا ماراقلي بلگه لردن بيريسي ده توركلرين 12 حئيوانلي ايل سايارلاريدير. بو ايل سايارين باشلانيشي دا باهارين ايلكي ايميش.

     نوروز بايرامي هانسي چاغدا، هانسي يئرده، هانسي اولوسدا دا يارانيرسا يارانسين، بو بويوك بايرام بوتون نوروزو قوتلايانلارلا كئچيرنلريندير.





یازینین چئشیدی : ، 
باشلیقلار :


خوجالي سوي قيريمي


كؤچوروب دوزنله ين: محمدرضا خيري فام

     قاراباغ ساواشي سيراسيندا 1992- جي ايل فئورال آيي نين 25 دن 26 سينا كئچن گئجه ده، 1991-جي ايلدن قوشاتيلميش (موحاصره اولان) خوجاليدا آذربايجان تاريخينده اولان ان دهشتلي جينايتلردن بيريسي باش وئردي. او گئجه سيلاحلي ائرمني لرله ياناشي، چوخو ائرمني لردن عيبارت اولان ساوتلر بيرلييي (شوروي) دؤنميندن خانكندي شهرينده يئرله شن روسيانين 366-جي موتوآتيجي (مكانيزه) آلايي خوجالي شهريني يئرله بير ائتميشلر.

     خاتين، ليديستا و اوردور سوي قيريملاري كيمي خوجالي فاجيعه سيده  چاغداش تاريخيميزده اولان قورخونج اولايلاردان بيريسيدير. ائرمني لرين آذربايجان اولوسونا قارشي تؤرتديكلري بو نووبتي كوتلوي قيرغيندا، 613 نفر، او جومله دن 106 قادين، 63 اوشاق و 70 قوجانين ياشامينا سون قويولدو. بو سوي قيريمدا 1275 دينج (سيويل) ساكين اسير گوتورولوب، 150 نفر ايسه ايتگين دوشدو.


     روسيانين مئموريال حقوق ساوونما (مودافيعه) مركزي نين وئردييي بيلگيلره گوره،4 گون ايچينده آغدامدا و خوجاليدا اؤلدورولموش200 آذربايجانلي نين اؤلوسو (130 كيشي، 51 قادين و 13 اوشاق) طيبي محكمه نين نظريندن كئچيريلميشدير. بورادا اؤلولرين موعايينه زماني بيلينميشدير كي، 151 نفرين اولومونه قورشون يارالاري، 20 نفرين اولومونه قلپه يارالاري سبب اولموش، 10 نفر كوت آلتله وورولاراق اولدورولموشدور. حقوق ساوونما مركزي، بئش ديري آدامين دري سي نين سويولماسي فاكتيني دا قئيده آلميشدير. بو سوي قيريمين سونوجوندا بعضي عائيله لر بوتونلوكله محو ائديلميش، اهالي گورونمه ميش قدارليقلا اؤلدورولموش، اسير گوتورولنلره آمانسيز ايشكنجه لر وئريلميشدير. بو ايشلرين اؤنجه دن دوشونولموش حالدا، اينسانلارين بوتونلوكده يا بير بؤلومونو محو ائديلمه سي نيتي ايله توره ديلمه سي اولوسلار آراسي حقوق و دؤولت داخيلي حقوق، اساسن محض سوي قيريمي اولدوغونو ثبوت ائدير.

     ائرمني جلادلاري نين توره تديكلري بو ييرتيجيليق بوتون بشريتين اصيل سوي قيريم كيمي تانيديغي و يوخاريدا آدي چكيلن فاجيعه لرله عيني سويه ده قيمتلنديريمه ليدير. دونيانين باريش سئور اينسانلاري، سيويل دؤولتلري، نوفوذلو اولوسلار آراسي قوروملار، اولوسلار آراسي توپلولاري بو آجي گئرچه يي بيلمه لي، اينساليغا قارشي توره ديلن بو جينايت، او حقوقي قيمتلريني آلماليدير. اولوسلار آراسي حقوقا گوره سوي قيريم باريش و بشريته قارشي يونه لن ائيلم دير (عمل دير) و ان آغير اولوسلار آراسي جينايت ساييلير. بيرلشميش اولوسلار قورومو (BMT) باش مجليسي نين 9 دئكابر 1948- جي ايل تاريخلي 260 (III) ساييلي قعطنامه سي ايله قبول ائديلميش و 1961 جي ايلده قووه يه مينن سوي قيريمي جينايتي نين قارشي سي نين آلينماسي و سوچلولارين جزالانديريلماسي حاققيندا كونوانسيوندا سوي قيريمي جينايتلرينين حقوقي اساسي تثبيت اولونموشدور. ائرمنيستانين آذربايجانا قارشي باسقي زاماني همين كونوانسيوندا تثبيت ائديلميش سوي قيريمي جينايتلري تشكيل ائدن بوتون عمللر تطبيق اولونموشدور.

     بو ايشغالچي اؤلكه نين يوروتدويو ترورچولوق سياستي اوزون ايللردير كي، دونيا توپلوسونون گوزو قارشيسيندا باش وئرير. حالبوكي، اولوسلار آراسي حقوق نورملاري بيرلشميش اولوسلار قورومو (BMT) نين و ATƏT ين پرينسيپلرينه گوره دؤولتلرين سينيرلارينين توخونولمازليغينا حورمت ائديلمه ليدير، توپراق بوتونلويونون پوزولماسينا يول وئريلمه ليدير. بيرلشميش اولوسلارين امنيت شوراسي، آذربايجانين ايشغال اولونموش تورپاقلاري نين شرط سيز آزاد ائديلمه سي باره ده دورد قعطنامه قبول ائتسه ده، ايشغالچي ائرمنيستان بونلاري هله ده يئرينه يئتيرمير.

     خوجالي فاجيعه سي ايكي يوز ايله ياخين بير زامان سوره سينده، ائرمني ميللتچيليي نين و اونلارين يانداشلارينين آذربايجان اولوسونا قارشي ائتنيك تميزله مه و سوي قيريمي سياستي نين آرديجيل و قانلي صحيفه سي ايدي.



يازينين آردي


یازینین چئشیدی : ، 
باشلیقلار :


( بوتون یارپاقلار : )    1   
قونولار
     
قیراق یارپاقلار
بلوگون آماری
  • بوتون گؤروشلر :
  • بوگونکو گؤروشلر :
  • دوننکی گؤروشلر :
  • بو آیکی گؤروشلر :
  • گئچن آیین گؤروشلری :
  • بوتون یازیلارین سایی :
  • سون یئنی لنمه :